OBJEKAT BIVŠEG FRANCUSKOG POSLANSTVA NA CETINJU JE NAJVREDNIJE PARČE ARHITEKTURE U CRNOJ GORI - Dragoslav Caro Mijušković

S' obzirom da sam dugo vremena bio profesionalno zaokupljen objektom bivše Francuske ambasade na Cetinju, želim da posjetioce sajta „Cetinje okrenuto budućnosti“ upoznam sa ovim izuzetno vrijednim objektom.
Objekat bivšeg francuskog poslanstva na Cetinju po mom mišljenju je najvrednije parče arhitekture u Crnoj Gori. Na blagoj impresiji, pravilno postavljeno i prilagođeno terenu, ovo zdanje je bljesnulo modernim stilom, u Francuskoj nastalim i poznatim kao Art nouveau („Nova umjetnost“), koji je od 1895. godine zaživio preko konkretnog pariškog objekta (neke vrste prodajne galerije) koja je produkovala, sabirala i distribuirala eksponate moderne umjetnosti koji ne imitiraju istorijske stilove. Art nouveau je vrlo brzo prihvaćen pod raznim nazivima u svim evropskim zemljama: U Španiji „moderna“ (modernista) u Austriji Secesija u Italiji Cvijetna umjetnost u Njemačkoj Jungendstil - široko prihvaćenom i u Sjedinjenim američkim državama gdje se u tom stilu posebno iskazivao najviše slavljeni američki arhitekta Frank Lojd Rajt (po nekima i najveći arhitekta svih vremena) popularan i kao Rajst Secesionista. (Za nas je interesantno da je Rajtova supruga bila Olga Lazović, unuka Marka Miljanova, rođena na Cetinju, koja je bila obrazovana žena – sa završenim Djevojačkim institutom u Rusiji – i da je čak veoma pozitivno, i značajno uticala na svog supruga).

Gradnja tako modernog i arhitektonski vrijednog objekta govori o interesovanju Francuske za Crnu Goru.
Francuska je među prvim evropskim zemljama uspostavila diplomatske odnose sa Crnom Gorom, i već krajem 1878. godine akreditovan je Le Roa francuski konzul u Skadru, koji je povremeno dolazio na Cetinje … uzimajući privatne kuće “pod ofit”, navode autori Marko Špadijer i Stanko Roganović u knjizi Diplomatska poslanstva u kraljevini Crnoj Gori. Glas Crnogorca iz 1908. piše, potencirajući naročito graditeljski poduhvat Velike Republike na Cetinju: “Na najljepšem mjestu na Cetinju, u sredini prijestonice, u blizini Centralne pošte i Crnogorske banke, podiže se nova zgrada francuskog poslanstva … Sudeći po velikijem pripremama i veličini sume novca , određene od francuske vlade za tu zgradu, moglo bi se unaprijed reći da će po ljepoti, veličini izrade nova zgrada francuskog poslanstva biti dostojna bogastva prosvijećene Republike, ukusa njenih inženjera i zauzimljivosti za taj rad od strane francuskog poslanika pri našem Dvoru g.grofa Serseja. Zgrada će na svaki način biti ukras naše prijestonice”. Zgrada ambasade je uspješno završena 1910. godine, i u toj jubilarnoj godini se pominje kao “ukras prijestonice”!

Na stranicam naše “vrle” nauke – kad se govori o objektu bivše Francuske ambasade na Cetinju često su dominantna najprizemnija naklapanja o slučajnoj “zamjeni projekta” u odgovarajućem francuskom ministarstvu, pa je na Cetinju sagrađen objekat namijenjen francuskoj ambasadi u Egiptu!
Evo što, između ostalog, o tome piše u knjizi “Cetinje spomenici arhitekture” autora Dušana i Uroša Martinovića za koje je ovaj objekat sagrađen u kitnjastom I raskošnom stilu”:
“Nastanak ove, u pogledu stila za cetinjske prilike neobične zgrade, objašnjava se jednom slučajnošću. O tome je sačuvana sljedeća legenda: Projektant ovog objekta istovremeno je projektovao i zgradu francuskog diplomatskog predstavništva u Kairu, pa je prilikom poštanskog odašiljanja planova ovih dviju zgrada došlo do njihove zamjene; greškom je tobože poslat na Cetinje plan zgrade projektovane za Kairo (i obratno), pa se tako orjentalna ljepotica našla u staroj crnogorskoj prijestonici, a zgrada nalik na crnogorsku kuću od kamena u dolini Nila …”

Da objekat bivše Francuske ambasade na Cetinje nije dolutao, može se provjeriti preko Internet informacije o arhitekti Polu Godeu . Ukratko: Zahvaljujući angažovanju poznate francuske firme Pere (Perret Freres – nastao je objekat za Francusku ambasadu na Cetinju (1907-1910). I samo angažovanje već proslavljenog arhitekte Ogista Perea govori o tadašnjem interesovanju Francuske za Crnu Goru…

Ogista Perea smatraju ocem moderne francuske arhitekture. Rođen je u Briselu 1874. godine.
Arhitekturu je učio u školi lijepih umjetnosti u Parizu (“Ecole des Beauh Arts”) ali nikada nije stekao formalno zvanje – što mu nije smetalo da sa šesnaest godina projektuje i gradi
prvi objekat. Radio je sa ocem i dvojicom braće u već pomenutoj porodičnoj firmi, od početka se koncentrišući na armirani beton – smatrajući da je to moderni i najpouzdaniji građevinski material. U knjizi Ko je ko u arhitekturi od 1400. do danas autora J.M.Richards,
Ogist Pere je uvršten među 198 arhitekata, koji reprezentuju svjetsku arhitekturu.
Godine 1903. Ogist Pere je realizovao izvanredno djelo u stilu Nove umjetnosti, tj Secesije-projekat stambenog bloka u Parizu u Franklinovoj ulici 25 B, blizu Trokadera. Naravno i na tom objektu dominira mnogo dekorativne keramike na fasadi, a građevina je posebno važna zbog gradnje armiranim betonom – čime je Ogist Pere prvi u svijetu demonstrirao armirano betonsku ramovsku konstrukciju.

Pored velike sličnosti – u arhitektonskom izrazu – sa proslavljenim objektom u Franklinovoj ulici br. 25 B u Parizu, i objekat Francuska ambasada na Cetinju je takođe građen u armiranom betonu, što predstavlja prvu upotrebu armiranog betona na Balkanu! A kako je to urađeno, lijepo dizajnirano, i danas se lako osvjedočiti (i pored primjetne zapuštenosti objekta) – uvidom u armirano betonske ramove, armirano betonske kasetirane tavanice, zatim armirano betonske kose krovne ploče, i poluzavojno armirano betonsko stepenište.
Sličnost sa proslavljenim objektom u Franklinovoj ulici 25 B u Parizu je tolika da slobodno mogu reći da se razlikuje samo toliko koliko je bilo neophodno da se izbjegne rizik ponavljanje.

Stručnjaci koji tumače ovu materiju morali bi imati malo više opšte i nešto više graditeljske kilture, a ne da razmišljaju paušalno i da se “kitnjasto” i jalovo razmeću legendama.

Iako se za Cetinje, krunsko čak i kultno mjesto crnogorskog postojanja i trajanja kaže da je veoma istraženo ono je ipak nedovoljno i neadekvatno izučeno a gotovo svi, veoma vrijedni, kulturno istorijski objekti i spomenici kulture su zapušteni.
Svojoj formalnoj prijestonici, vlast daje značaj koliko joj, i kad joj treba, a Cetinje čami, nemajući snage ni vizije razvoja…

Dragoslav Mijušković, dipl. arh.