VODOSNABDIJEVANJE CETINJA-Musa Mrdjenović

STANJE VODOSNABDIJEVANJA I
UPRAVLJANJA OTPADNIM VODAMA CETINJA

Direktor JP VODOVOD I KANALIZACIJA CETINJE
Milorad Musa Mrdjenović, dipl ing

Poštovani posjetioci sajta Cetinje_okrenuto_buducnosti, u želji da damo doprinos što boljem "trasiranju" puta u budućnost našega grada želimo vas ukratko upoznati sa postojećim stanjem u vodosnabdijevanju Cetinja kao i mjerama koje bi trebalo preduzetiti da se ono unaprijedi. Otvoreni smo i zahvalni za sve dobronamjerne sugestije i prijedloge kao i svaku stručnu i finansijsku pomoć.

Poboljšanje vodosnabdijevanja na teritoriji Prijestonice Cetinje je jedan od glavnih ciljeva CETINJSKOG JAVNOG PREDUZEĆA »VODOVOD I KANALIZACIJA« Ova problematika prisutna je već dugi niz godina i na njenom rješavanju rađeno je sa manje ili više uspjeha što je posljedica prilično složenog i specifičnog vodovodnog sistema.
Sa postojećim, raspoloživim kapacitetima postignuto vodosnabdijevanje u odnosu na potražnju stanovništva i ostalih korisnika naših usluga može se smatrati zadovoljavajućim tokom 2006.i 2007.god.

OPIS POSTOJEĆEG STANJA

Cetinjski vodovod je prvi put izgrađen 1891. godine i to na relaciji Obzovica – Cetinje u dužini od oko 10 km. U periodu od 1936 do 1938. napravljen je novi vodovod od Podgorskih vrela u Crmnici (preko Obzovice) u dužini od 19 km.
Najveći dio današnjeg sistema izgradjen je u periodu od 1980-1986. godine a to je:
- nova crpna stanica (CS)¨Podgor¨ i CS¨Višnjica¨
- prekidna komora ¨Obzovica¨ i ¨Lašor¨ (400m3 i 2x250 m3)
- rezervoar ¨sandin vrh¨ (2x2000m3)
- cjevovod Č f400 i f350 od ¨Podgora¨ do Cetinja u dužini od oko 20 km.
- oko 38 km distributivne mreže
Za vodovodni sistem Cetinja voda se danas obezbjeđuje sa tri izvorišta:
1. "Podgorska vrela" minimalnog kapaciteta oko 180 l/s,
2. "Obzovica" kapaciteta 2-50 l/s zimi i 0 l/s ljeti,
3. "Uganjska vrela" kapaciteta min 50 l/s zimi i 0 l/s ljeti,
Urbani dio smješten je na nadmorskoj visini od 630 do 750 m.n.m.
Stanovništvo i ostali korisnici opštine Cetinje se snabdijevaju vodom putem gradskog vodovodnog sistema i niza lokalnih, seoskih vodovodnih sistema. Gradski vodovodni sistem Cetinja snabdijeva vodom urbani dio opštine Cetinje, a naselja Crnojevića Rijeka i Njeguši imaju lokalne vodovode i izvorišta. Centralni gradski vodovodni sistem snabdijeva vodom oko 16.000 stanovnika i ostale korisnike. Prostorno na cijelom urbanom dijelu je izgradjena vodovdna mreža te je gradski dio 100% pokriven kako u prostornom smislu tako i po broju stanovnika.
Izvorišta

Do gradskih distribucionih rezervoara se dovodi voda Podgorskih, Uganjskih i Obzovica vrela.

Izdašnost izvorišta u toku godine (l/s)
Izvorište Zima Ljeto
Podgorska vrela min 200 l/s 180 – 200 l/s
Uganjska vrela min 50 l/s 0,5 l/s
Obzovica vrela 2 – 50 l/s 0,5 l/s

Prema oscilaciji izdašnosti tokom godine, Podgorska vrela su jedino izvorište upotrebljivo tokom čitave godine za razliku od Uganjskih i Obzovica vrela koja su aktivna samo u zimskom, kišnom periodu. Izgradnji dovodnog sistema od Podgorskih vrela do grada prethodili su istražni radovi koji su konstatovali minimalnu količinu vode koja može da se zahvati. Zahvatanje vode na Uganjskim vrelima je determinisano trenutnim kapacitetom crpne stanice, a vremenski period u toku godine kada se vrši zahvatanje zavisi od intenziteta kiše tokom zime. Za količinu vode koja dotiče u sistem iz Obzovica vrela nemamo podatak ali znamo da ista takođe zavisi od intenziteta kiše.
Mjerenjima je ustanovljena proizvodnja vode izeđu 140 i 155 l/s na Podgoru ili na mjesečnom nivou oko 400.000m3.
Količina neobračunate vode je oko 80,00 % od ukupno proizvedene vode.

Cijena vode za potrošače priključene na javni vodovod iznosi :
- Za domaćinstva 0,60 € / m3+ 0.18 € /m3 = 0.78 € /m3
- Za ostale korisnike 2,44€ / m3+ 0.73 € /m3 = 3.17 € /m3

Naknada za usluge fekalne kanalizacije obračunava se u visini od 30% na prodajnu cijenu vode.
Procenat naplate je 25% (2006.god.).i 18%(2007.god.) .

Postojeći distributivni sistem sastoji se od cjevovoda prečnika od Æ 80 mm do Æ 350 mm kojim se voda iz rezervoara transportuje i distribuira do krajnjih potrošača. Ukupna dužina distributivnih cjevovoda je oko 38 km.
Distributivni cjevovodi Rijeke Crnojevića, Njeguša, Vrela i Obzovice su dužine oko 8 km .

Gubici na distributivnoj mreži su procijenjeni na 70 - 80 % što je gruba procjena zbog toga što u sistemu nije uspostavljen monitoring mjerenja.Stanje mreže na osnovu ovih gubitaka bi se moglo okarakterisati kao katastrofalno ali se to mora dokazati i ispitati jer smatramo da oko 50% gubitaka je posljedica dotrajale i neispravne instalacije poslije vodomjera a ne treba zanemariti ni administrativne gubitke. Rezervoarski prostor zadovoljava potrebe sistema, međutim zbog velikih gubitaka vode u sistemu i prekomjerne potrošnje vode koja se ne fakturiše krajnjim potrošačima uvode se restrikcije, uglavnom u ljetnim mjesecima.
Važno je napomenuti da potrošači sa područja Donjeg polja i Grude,Crne grede te Bolnica, Hotel, Dom zdravlja i dio grada koji se snabdijeva sa tog cjevovoda imaju neprekidno vodosnabdijevanje tokom cijele godine.

Osnovni nedostaci u sistemu sa prijedlogom mjera za njihovo otklanjanje

Osnovni problem vodovodnog sistema Cetinje su enormno visoki gubici vode – oko 70 %.do 80%. Mjerenjima je ustanovljena proizvodnja vode izeđu 140 i 155 l/s. Ako je 16.000 potrošača korisnika sistema, to znači da je dnevna potrošnja oko 860 l/stanovniku/dan. Po standardima Evropske Unije, potrebna količina vode je oko 150 l/stanovniku/dan.

Vodovodni sistem Cetinje u ovom trenutku karakteriše slijedeće :

sistem je pumpno - gravitacionog tipa, visina dizanja je oko 700 m, potrošnja električne energije je od od 85.000,00 do 105.000 EURA mjesečno ili godišnje oko 1.050.000 EURA,
veliki gubici vode su :
- u gradskoj distribucionoj mreži - gubitak vode na spojevima cjevi, vodovodnim armaturama, neispravnim vodomjerima i kućnim instalacijama,
- administrativni gubici
- usled neadekvatnog zoniranja potrošača u gradskoj distribucionoj mreži,
- u organizaciji naplate vode – veliki je broj potrošača koji plaćaju vodu paušalno
- prekomjerna potrošnja vode – pored potreba za stanovništvo, vrši se i zalijevanje obradivih površina ali i drugih površina (ova voda se u glavnom ne fakturiše zbog paušalnog naplaćivanja potrošene vode)
- nedostatak ispravnih vodomjera i paušalno očitavanje potrošenih količina vode, veliki procenat neobračunate količine vode
- nedostatak mjerača protoka i pritisaka radi monitoringa nad vodovodnim sistemom,
- rad sistema je organizovan preko posada na pumpnim stanicama i rezervoarima bez ikakve automatike i sistema daljinskog upravljanja i kontrole.
- vodovodno preduzeće je u velikim finansijskim problemima

Sve ovo čini da je sistem jako skup i neefikasan.

U cilju rješavanja ovih nedostataka neophodno je uraditi sljedeće :

- Izvršiti detekciju i sanaciju vodovodnog sistema prema Planu mjerenja i detekcije gubitaka vode u vodovodnom sistemu Cetinja
- Otkloniti vidljive kvarove -gubitke na cjevovodu distributivne mreže i u šahtovima
- Tačno očitavati stanje na vodomjerima
- Ugraditi ispravne vodomjere svim kategorijama potrošača
- Izvršiti otkrivanje i legalizaciju nelegalnih priključaka
- Izvršiti opravku elektro ventila i displeja mjerača na crpnim stanicama i rezervoarima
- Izvršiti detekciju kvarova sa raspoloživom opremom
- Nabaviti neophodnu opremu, alat i materijal za održavanje vodovodne mreže
- Vršiti redovnu kontrolu mjernih mjesta velikih potrošača i domaćinstava
- Redovno ispitivati i analizirati rad cjelokupne vodovodne mreže – radi održavanja optimalnog režima, i da se pravovremeno preduzimaju neophodni radovi na daljem poboljšanju postojećeg režima
- Radi uspostavljanja monitoringa nad vodovodnim sistemom potrebno je podjeliti vodovodnu mrežu na sektore i uspostaviti proces mjerenja protoka i pritisaka . Mjerna mjesta za monitoring vodovodnog sistema kao i mjesta za ugradnju novih zatvarača potrebnih za razdvajanje vodovonog sistema na sektore data su u prilozima.
- Nabaviti logere pritiska
- Nabaviti logere šuma
- Nabaviti mobilni ultrazvučni mjerač protoka

Preduzeće ne raspolaže ni sa kakvom opremom i alatom za obavljanje svoje djelatnostu u oblasti vodosnabdijevanja i odvodjenja fekalnih voda i jedino je takvo u Crnoj Gori.Važno je napomenuti da nemamo svoju upravnu zgradu , svoj «krov nad glavom « ,nego smo podstanari i plaćamo kiriju tj. mjesečnu zakupninu prostora.
Ovo preduzeće za sve eventualne investicije sredstva obezbjeđuju putem kreditnog zaduženja Opštine.

Kvalitet vode
Voda koja se koristi za vodosnabdijevanje Cetinja je dobrog kvaliteta te osim preventivnog hlorisanja vode nisu potrebni dodatni tretmani vode. Do sada se nije desilo da voda nije bila neispravna za piće.
U skladu sa Pravilnikom od strane Doma zdravlja Cetinje vrši se hemijska i mikrobiološka analiza vode na izvorištu i u gradu .

KANALIZACIJA
Glavni kolektori postojeće kanalizacione mreže Cetinja postavljeni su 1964, 1967. i 1980.
U prostornom smislu, kanalizacioni sistem nije izgrađen u većem dijelu grada, pa se u rubnim dijelovima otpadne vode iz objekta odvode pojedinačno u septičke jame.Na ovakav način se evakuiše oko 70% otpadne vode.
Postojeća gradska kanalizacija je separatnog i mješovitog tipa. Kroz neka naselja i istorijsko jezgro grada izgrađena je separatna mreža za atmosferske i otpadne vode. Međutim u nju već dolazi miješana voda iz viših zona, tako da se i ona može tretirati kao mješovita
Otpadne vode grada Cetinja se bez prethodnoh tretmana evakuišu preko ponora u donjem dijelu cetinjskog polja što je sa aspekta ekologije nedopustivo i mora se uraditi uređaj za prečišćavanje.
Stanje kanalizacije i septičkih jama je izuzetno loše zbog niza problema vezanih za odvod,održavanje i dr. Slična je situacija i sa atmosferskom kanalizacijom i objektima na njoj. Više stambenih naselja su po nekoliko puta godišnje izloženi začepljenju i plavljenju podrumskih prostorija fekalijama, a nije rijedak slučaj da se fekalije izlivaju po ulici.
U cilju boljeg funkcionisanja kanalizacionog sistema neophodno je izvršiti čišćenje i inspekciju sa popravkom kanalizacione mreže i nabaviti specijalna vozila za održavanje kanalizacije.

JP”Vodovod i kanalizacija” Cetinje nema, niti je ikad imalo, specijalna vozila za rad na kanalizacionom sistemu, tako da za najnužnije intervencije angažuje vozila iz drugih opština, što je i skupo i neefikasno.

Po prirodi posla ovo preduzeće mora imati osnovna vozila za održavanje kanalizacionog sistema što bi značajno smanjilo troškove održavanja a povećalo efikasnost u otklanjenju kvarova itd.

Tehničko-finansijski plan
I VODOVOD

1. Projekat detekcije i sanacije u vodovodnom sistemu Cetinja

1.1 Izgradnja šest mjernih mjesta
U cilju mjerenja gubitaka i proizvodnje vode neophodno je izgraditi
adekvatna mjerna mjesta,tj.šahtove i obezbijediti hidrauličke uslove za mjerenje ................12.000,00€
1.2 Zamjena neispravnih ventila
Zoniranje gradske mreže zahtijeva zamjenu šest ventila na distributivnoj mreži kao bi se ppojedine zoine izolovale prilikom mjerenja i detekcije gubitaka ................13.000,00€
1.3 Mjerenje i detekcija prema programu iz
Plana mjerenja i detekcije gubitaka vode u VS Cetinje............90.000,00€
1.4 Popravka kvarova (prema procjeni oko 150-200 kvarova )
Na osnovu dužine mreže i gubitaka u sistemu procjenjuje se navedeni broj kvarova u sistemu tj.radi se o slobodnoj procjeni koliko bi trebalo biti otkriveno u VS Cetinje ...........................225.000,00€
1.5 Oprema za monitoring
Nakon detekcije i sanacije u vodovodnom sistemu za efikasan monitoring sistema neophodno je nabaviti odgovarajuću opremu/Data –loggere sa sondama pritiska,sonde za mjerač proticaja,detektor položaja cijevi,agregat i drugu prateću elektro opremu .................80.000,00€

UKUPNO: ............420.000,00€

2. Ugradnja elektromagnetnih mjerača protoka,nivometara,elektro ventila i dr.mjerno regulacione opreme
/CS Podgor i Višnjica, rezervoari Zagrablje, Sandin vrh, PK Lašor, Crna Greda, Bajice /
Na pojedinim cjevovodima primarne i distributivne mreže, objektima (prekidnim komorama i rezervoarima) primarnog cjevovoda treba uraditi komletno mjerno mjesto (odabir mjernog mjesta, ugradnja mjerača, izrada šahte i dr.). Ugradnjom novih mjerača i opravkom postojećih došlobi se do tačnih podataka o utrošku vode u pojedinim regijonima i zonama potrošnje.Dobijeni podaci bi se kasnije koristili za utvrđivanje gubitaka svih vrsta i druge analize. Nabavka i ugradnja nivometara u rezervoarima sa potrebnom automatskom regulacijom za daljinsko očitavanje i upravljanje zatvaračima na elektro-motorni pogon i regulatorima pritiska .
....... 100.000,00€

3. Ugradnja ispravnih vodomjera svim kategorijama potrošača
Svim korisnicima naših usluga čiji su vodomjeri neispravni treba ugraditi ispravne vodomjere kako bi se izbjeglo paušalno fakturisanje utroška vode kao i izvršiti zamjenu
armature i spojno zaptivnih elemenata
....... 30.000,00€

4. Ispitivanje i analiza rada cjelokupne vodovodne mreže
Radi održavanja optimalnog režima, i da se pravovremeno preduzimaju neophodni radovi na daljem poboljšanju postojećeg režima i otklanjaju kvarovi treba vršiti periodičnu analizu sistema ....... 15.000,00€
5. Nabavka vodoinstalaterskog alata i oprema.

Ovo preduzeće ne posjeduje većinu potrebnog alata i opreme za radove na zamjeni vodomjera i opravci kvarova te je istu neophodno nabaviti ................. 10.000,00€

6. Remont prekidača na CS Podgor i Višnjica
Kako se radi o vitalnim uredjajima elektro-mašinske opreme crpnih stanica mora se izvršiti remont osam prekidača kako bi pumpni agregati mogli biti u funkciji tj.pogonu
.................15.000,00€

7. Otklanjanje vidljivih kvarova
U cilju poboljšanja rada sistema i smanjenja gubitaka i dovodjenje sistema u optimalni rad potrebni je izvršiti opravku svih osam vidljivih kvarova na transportnom cjevovodu
...................6.000,00€

8. Isključenje dijela cjevovoda ACC DN 200 na Vrela
Neophodno je zamijeniti dionicu cjevovoda ACC DN 200 u dužini od oko 200metara sa cjevovodom PEVG DN 63 i izvršiti prepajanje potrošača u cilju hidrauliči povoljnjijeg režima rada distributivnog cjevovoda na ovoj lokaciji
.................3.000,00€
9. Nabavka pumpnog agregata za Vrela ....................7.000,00€
10. Nabavka buster stanice za romsko naselje ....................6.500,00€
11. Nabavka dva pumpna agregata za buster stanicu Bajice............3.000,00€
12. Izrada projektne dokumentacije za sekundarnu mrežu i radovi na sekundarnoj vodovodnoj mreži u Lovćenskojulici, VojvodeBoža,S.Matavulja,PavlaRovinskog..
..............110.000,00€
--------------------------------------------------------------------------------------------
VODOVOD SVEGA 725.500 ,00€

II KANALIZACIJA

1) Izrada projektne dokumentacije, za rekonstrukciju kanalizacione mreže naselja ¨4. Jul¨ , projektne dokumentacije za izradu fekalne i atmosferske sekundarne mreže i njena realizacija za ulice VojvodeBoža, S.Matavulja, PavlaRovinskog..

........................ 90.000,00€

UKUPNO: 90.000,00 €
REKAPITULACIJA
I VODOVODNI 725.000,00 €
II KANALIZACIJA 90.000,00 €

ukupno..................... 815.500,00 €

Cetinje, januar 2008.